جدید ترین نظرات درباره معانی حروف مقطعه قرآن چیست؟
در آغاز بیست و نه سوره از سوره‌های قرآن با حروف مقطعه برخوردمی‌کنیم و چنانکه از نامش پیدا است این حروف حروفی بریده از هم به نظرمی‌رسد، و کلمه مفهومی را ظاهراً نمی‌سازد.
حروف مقطعة قرآن همیشه جزء کلمات اسرارآمیز قرآن محسوب می‌شده‌و مفسران برای آن تفسیرهای متعددی ذکر کرده‌اند و با گذشت زمان وتحقیقات جدید دانشمندان، تفسیرهای تازه‌ای برای آن پیدامی‌شود.
جالب این که در هیچیک از تواریخ ندیده‌ایم که عرب جاهلی ومشرکان، وجود حروف مقطعه را در آغاز بسیاری از سوره‌های قرآن بر پیغمبرخرده بگیرند، و آن را وسیله‌ای برای استهزاء و سخریه قرار دهند، و این خودمی‌رساند که گویا آنها نیز از اسرار وجود حروف مقطعه کاملاً بی خبر نبوده‌اندبه هر حال از میان این تفاسیر چند تفسیر است که از همه مهمتر و معتبرتر به‌نظر می‌رسد، و هماهنگ با آخرین تحقیقات است که در این زمینه به عمل‌آمده، اکنون به مهم‌ترین آنها در اینجا می‌پردازیم:
1. این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانی با آن عظمت واهمیتی که تمام سخنوران عرب و غیر عرب را متحیر ساخته و دانشمندان رااز معارضه با آن عاجز نموده است، از نمونه همین حروفی است که در اختیارهمگان قرار دارد.
در عین این که قرآن از همان حروف الف باء و کلمات معمولی ترکیب‌یافته، به قدری کلمات آن موزون است و معانی بزرگی دربردارد، که در اعماق‌دل و جان انسان نفوذ می‌کند، روح را مملو از اعجاب و تحسین می‌سازد وافکار و عقول را در برابر خود وادار به تعظیم می‌نماید، جمله بندیهای مرتب‌و کلمات آن در بلندترین پایه قرار گرفته و معانی بلند را در قالب زیباترین الفاظ‌می‌ریزد، که همانند و نظیر ندارد.
نکته دیگری که این نظریه را دربارة معنی حروف مقطعه قرآن تایید می‌کند.این است که در 24 مورد از آغاز سوره‌هایی که با این حروف شروع شده‌است، بلافاصله سخن از قرآن و عظمت آن به میان آمده این خود نشان‌می‌دهد که ارتباطی میان این دو، (حروف مقطعه و عظمت قرآن) موجوداست.
اینک چند نمونه از آنها را در اینجا می‌آوریم:
1.الر کتاب احکمت آیاته ثم فصلت من لدن حکیم خبیر(هود - 1)
2. طس تلک آیات القرآن و کتاب مبین (نمل - 10)
3. الم تلک آیات الکتاب الحکیم (لقمان 1 و 2)
4. المص کتاب انزل الیک (اعراف - 1 و 2)
در تمام این موارد و موارد بسیار دیگر از آغاز سوره‌های قرآن پس از ذکرحروف مقطعه، سخن از قرآن به میان آمده، و از عظمت آن بحث شده است.(تفسیر نمونه 1/61)
2. ممکن است یکی دیگر از اهداف این حروف، جلب توجه شنوندگان، ودعوت آنها به سکوت و استماع بوده باشد، زیرا ذکر این حروف در آغازسخن، مطلب عجیب و نوظهوری در نظر عرب بود و حس کنجکاوی او رابرمی‌انگیخت و در نتیجه به دنبالة آن نیز گوش فرا می‌داد و اتفاقاً غالب سوره‌هایی که با حروف مقطعه شروع می‌شود سوره‌هایی است که در مکه نازل‌شده است و می‌دانیم در آنجا مسلمانان در اقلیت بودند و دشمنان لجوج وسرسخت، حتی حاضر نبودند، به سخنان پیامبر(ص) گوش فرا دهند ـ سهل‌است ـ گاهی آنچنان سر و صدا و غوغا به راه می‌انداختند، که صدای‌پیامبر(ص) در میان آنها گم می‌شد، که در بعضی از آیات قرآن (مانند آیه 26سوره فصلت) اشاره به این مطلب شده است.
3. در بعضی از روایات که از طرف اهل بیت (ع) آمده می‌خوانیم که این‌حروف رموز و اشاراتی است به نامهای خداوند، مثلاً «المص» در سوره‌اعراف اشاره به انا الله المقتدر الصادق می‌باشد. یعنی «من خداوند توانای‌راستگو هستم» و به این ترتیب هر یک از حروف چهار گانه شکل اختصاری‌یکی از نامهای خدا است.
موضوع جانشین ساختن اشکال اختصاری به جای اشکال مفصل کلمات،
از قدیم رایج بوده، اگر چه در عصر و زمان ما به صورت بسیار گسترده‌تری‌مورد بهره برداری قرار گرفته است و بسیاری از عبارات طولانی و اسامی‌موسسات یا انجمنها را در یک کلمه کوتاه خلاصه می‌کنند.
ذکر این نکته نیز لازم است که این تفسیرهای مختلف برای حروف مقطعه‌هیچگونه منافاتی با یکدیگر ندارند و ممکن است در آن واحد تمام این‌تفسیرها به عنوان بطون مختلف قرآن، اراده شود.(تفسیر نمونه، 6/78)
4. ممکن است همه یا حداقل قسمتی از این حروف مقطعه، دارای معانی‌و مفاهیم خاصی باشد، درست همانند یک کلمه که محتوایی در بردارد.
اتفاقاً در بسیاری از روایات و کلمات مفسران در آغاز سوره طه و سوره یس‌به چنین مطلبی برخورد می‌کنیم که: «طه» به معنی یا رجل (ای مرد) است،ودر پاره‌ای از اشعار عرب نیز به کلمه «طه» برخورد می‌کنیم که مفهومی شبیه«یا رجل» و یا نزدیک به آن دارد که بعضی از این شعار ممکن است مربوط به‌آغاز اسلام یا قبل از اسلام باشد.(تفسیر مجمع البیان ذیل آیه اول سوره طه).
و به طوری که یکی از آگاهان برای ما نقل کرد بعضی از دانشمندان غرب که‌پیرامون مسائل اسلامی مطالعه می‌کنند این مطلب را به همة حروف مقطعه‌قرآن تعیمم داده‌اند و معتقدند حروف مقطعه در آغاز هر سوره، کلمه‌ای‌است، دارای معنی خاص که بعضی با گذشت زمان متروک مانده و بعضی به‌ما رسیده است و الا بعید به نظر می‌رسد که مشرکان عرب، حروف مقطعه رابشنوند و مفهومی از آن درک نکنند و به سخریه و استهزاء برنخیزند، در حالی‌که در هیچ یک از تواریخ دیده نشده که این بهانه جویان سبک مغز، حروف‌مقطعه را دستاویز برای چنین عکس العملی کرده باشند.
البته این نظر را به طور کلی و دربارة همه حروف مقطعه قرآن، مشکل بتوان‌پذیرفت، ولی دربارة بعضی قابل قبول است و در منابع اسلامی نیز از آن بحث‌شده است.
این موضوع نیز جالب توجه است که در حدیثی از امام صادق(ع)می‌خوانیم «طه» از اسامی پیامبر است و معانی آن یا طالب الحق، الهادی الیه:«ای کسی که طالب حقی، و هدایت کننده به سوی آنی».
از این حدیث چنین بر می‌آید که «طه» مرکب از دو حرف رمزی است «طه»اشاره به «طالب الحق» و «ها» اشاره به «هادی الیه» می‌باشد. آخرین سخن دراین زمینه این که کلمة «طه» مانند «یس» بر اثر گذشت زمان، تدریجاً به صورت«اسم خاص» برای پیامبر اسلام(ص) درآمده است، تا آنجا که آل پیامبر(ص)را نیز «آل طه» می‌گویند واز حضرت مهدی(ع) در دعای ندبه «یابن طه» تعبیرشده است. (تفسیر نمونه 13/157)
5. علامه طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) احتمال دیگری ابداع کرده‌است که آنرا تفسیر دیگری برای این حروف می‌توان برشمرد هر چند خود اوآن را به عنوان یک احتمال و حدس بیان نموده است.
و خلاصة آن چنین است:
هنگامی که سوره‌هایی را که با حروف مقطعه آغاز می‌شود مورد دقت قرارمی‌دهیم می‌بینیم سوره هایی که با یکنوع حروف مقطعه آغاز می‌شود مطالب‌مشترکی دارند، فی المثل سوره‌هایی که با «حم» شروع می‌شود بلافاصله بعداز آن جمله «تنزیل الکتاب من الله» یا چیزی که به معنی آن است قرار گرفته، وسوره‌هایی که با «الر» شروع می‌شود بعد از آن «تلک آیات الکتاب »و یا شبیه‌آن است. و سوره هایی که با «الم» آغاز می‌گردد. به دنبال آن «ذلک الکتاب‌لاریب فیه» یا مفهوم آن است.
از اینجا می‌توان حدس زد که میان حروف مقطعه، و محتوای این سوره‌هاارتباط خاصی است، تا آنجا که مثلاً سورة اعراف که با «المص» شروع شده‌مضمون و محتوایش جامع میان مضمون سوره‌های «الم» و سورة «ص» است.
البته این ارتباط ممکن است بسیار عمیق و دقیق باشد، و افهام عادی به آن‌راه نیابد.
و شاید اگر آیات این سوره‌هارا در کنار هم بچینیم و با هم مقایسه کنیم‌مطالب تازه‌ای برای ما در این زمینه کشف شود.(تفسیر المیزان جلد 18،صفحة 6 و 5).
